Owulacja, nazywana też jajeczkowaniem, to moment, w którym jajnik, a ściślej pęcherzyk Graafa opuszcza komórkę jajową. Jest ona uwalniana do jajowodu, gdzie może zostać zapłodniona. Przez następne 12-24 godzin komórka jajowa jest zdolna do zapłodnienia. Cykl dzieli się na dwie fazy, pierwsza to ta, która poprzedza jajeczkowanie, druga następuje z kolei zaraz po nim.

Pierwsza faza cyklu (wzrostowa)

To czas dojrzewania komórki jajowej. Faza ta ma swój początek pierwszego dnia miesiączki, będącego jednocześnie pierwszym dniem cyklu. Trwa ona około czternastu dni, może być jednak krótsza lub dłuższa, zależnie od długości cyklu miesiączkowego. Należy pamiętać, że nie wszystkie kobiety mają cykl 28-dniowy, tak samo jak nie wszystkie kobiety mają regularne cykle. Mogą zdarzyć się również bezowulacyjne cykle – dlatego ustalenie okresu płodnego może sprawiać pewną trudność.

Druga faza cyklu

Następuje po jajeczkowaniu i trwa około dwóch tygodniu. Komórka jajowa, która nie zostanie zapłodniona – ginie. Pęcherzyk, który wytworzył tą komórkę zamienia się w ciałko żółte, czyli przejściowy gruczoł produkujący progesteron. Jest to czas zmian w błonie śluzowej macicy. Jeżeli nie dojdzie do zagnieżdżenia się jajeczka, poziom progesteronu spada, błona śluzowa złuszcza się, a organizm pozbywa się jej i jest to właśnie krwawienie  miesiączkowe, zaczynające nowy cykl przemian. Jeżeli komórka jajowa zagnieździ się w macicy, ciałko żółte nie przestaje produkować progesteronu, co sprawia, że miesiączka ustaje.

Wyznaczenie dni płodnych

Nie zawsze jest sprawą prostą, lecz niektóre obliczenia mogą pomóc ustalić, kiedy dochodzi do owulacji. Cykl miesiączkowy trwa zazwyczaj 28 dni, co może oznaczać, iż owulacja występuje mniej więcej w jego połowie. Pierwszy dzień cyklu miesiączkowego to pierwszy dzień krwawienia. W celu ustalenia długości cyklu, liczenie należy zacząć od pierwszego dnia miesiączki do ostatniego dnia przed rozpoczęciem kolejnej. Oczywiście ilość obserwowanych cykli wpływa na jakość wyniku. W przypadku nieregularnych miesiączek, owulacja jest znacznie trudniejsza do ustalenia. Jeżeli cykl jest dłuższy lub krótszy niż 28 dni, owulacja następuje najprawdopodobniej na dwa tygodnie przed końcem danego cyklu. Przykładowo, w sytuacji, gdy cykl trwa 32 dni, istnieje spore prawdopodobieństwo, że jajeczkowanie przypadnie na osiemnasty dzień cyklu, natomiast jeżeli  cykl trwa 25 dni, wtedy owulacja powinna nastąpić jedenastego dnia cyklu. Możliwość zapłodnienia u kobiet najczęściej trwa tylko pięć dni podczas każdego cyklu – są to trzy dni poprzedzające owulację i trzy dni następujące po niej. Teoria ta wynika z założenia, że plemniki, które pozostają w środowisku śluzu szyjkowego posiadają 72-godzinną zdolność do zapłodnienia, podczas gdy komórka jajowa zdolna jest do zapłodnienia jedynie przez 24 godziny.

Każda kobieta, która chce śledzić fazy własnego cyklu powinna pamiętać, że każdy organizm jest indywidualną jednostką, warto więc go dokładnie obserwować. U niektórych kobiet podczas owulacji pojawiać się może tzw. ból owulacyjny, umiejscawiający się w podbrzuszu, w rzucie prawego lub lewego jajnika. Warto też przyjrzeć się śluzowi szyjkowemu, obecnemu w pochwie. W pierwszej fazie cyklu jest on gęsty i mało przezroczysty, natomiast na trzy dni przed owulacją staje się rozciągliwy i przejrzysty, co ułatwia wniknięcie plemników przez szyjkę do macicy.